Μεταβολές της ψυχικής διάθεσης είναι πολύ συνήθεις κατά την πρώτη εβδομάδα της λοχείας. Περίπου 60- 85% των μητέρων δηλώνουν ήπια έως μέτρια συμπτώματα διαταραγμένης διάθεσης ή μελαγχολίας. Η περίοδος της λοχείας είναι πολύ ιδιαίτερη. Παρουσιάζονται σημαντικές νευροενδοκρινικές αλλαγές (ή αλλιώς μεταβολές των ορμονών) και επιβάλλονται ψυχοκοινωνικές προσαρμογές. Όσον αφορά τον ρόλο που παίζουν οι ορμόνες στη διάθεση, αρκετές έρευνες έχουν γίνει από επιστήμονες χωρίς όμως να καταλήγουν σε συμφωνία. Ερευνητές όπως η Victoria Hendrick και συνεργάτες του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (1997) συμπεραίνουν ότι για τις αλλαγές στη διάθεση μπορεί να οφείλεται η υπερευαισθησία ακόμα και όταν τα επίπεδα ορμονών είναι κανονικά. Σημαντικό ψυχοκοινωνικό παράγοντα μεταβολής της διάθεσης μπορεί να αποτελεί η ίδια η γέννηση ενός παιδιού, η οποία είναι ένα σημαντικό γεγονός στη ζωή της γυναίκας που προκαλεί στρες. Άλλοι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες μπορεί να είναι: η έλλειψη υποστήριξης, η συζυγική σύγκρουση, η ανεργία, η μη σχεδιασμένη εγκυμοσύνη, η μονογονεϊκή οικογένεια και η νεαρή ηλικία της μητέρας. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να διαχωριστεί ο όρος Επιλόχειος Κατάθλιψη από τη συνήθη μελαγχολία της περιόδου της λοχείας. Σύμφωνα με τον Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSMIV) του Αμερικανικού Ψυχιατρικού Συλλόγου, η μελαγχολία επηρεάζει περίπου το 70% των γυναικών μέσα στις πρώτες 10 μέρες, αλλά όχι στον βαθμό της δυσλειτουργίας. Τί είναι όμως η Επιλόχειος Κατάθλιψη (ΕΚ); Τα συμπτώματα της ΕΚ δεν διαφέρουν από εκείνα της Μείζονος Καταθλιπτικής Διαταραχής (ΜΚΔ). Η διαφορά με την ΜΚΔ είναι ότι η ΕΚ εμφανίζεται σε γυναίκες εντός των πρώτων τεσσάρων εβδομάδων της λοχείας. Γυναίκες με ΕΚ μπορεί να εμφανίσουν: θλίψη, εναλλαγές της διάθεσης, ευερεθιστότητα, ανυπομονησία, ανησυχία, κόπωση, αϋπνία, έντονο άγχος, κρίσεις πανικού. Η συμπεριφορά της μητέρας με ΕΚ προς το βρέφος μπορεί να παρουσιάσει: έλλειψη ενδιαφέροντος, φόβο να μείνει μόνη της με το βρέφος, ανησυχία για την ευημερία του βρέφους ( από υπερβολικό ενδιαφέρον έως ψευδαίσθηση) , υπερπαρέμβαση που μπορεί να εμποδίζει το βρέφος από την απαραίτητη ξεκούραση. Υπολογίζεται ότι 10-15% των μητέρων εμφανίζουν ΕΚ κατά την περίοδο της λοχείας. Η ΕΚ έχει διακυμάνσεις, από ήπια έως βαριά μορφή. Η πιο σοβαρή μορφή επιλόχειας κατάθλιψης είναι η Επιλόχειος Ψύχωση (ΕΨ), αν και κάποιοι επιστήμονες θεωρούν την ΕΚ και την ΕΨ δύο ξεχωριστές διαταραχές. Στην Επιλόχειο Ψύχωση εμφανίζονται παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις, και σκέψεις της μητέρας να κάνει κακό στον εαυτό της ή/και στο βρέφος. Αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης Επιλόχειας Κατάθλιψης παρουσιάζουν οι γυναίκες που έχουν: Α) Ιστορικό Επιλόχειας Κατάθλιψης: 50% των γυναικών που εμφάνισαν ΕΚ στο παρελθόν θα επανεμφανίσουν επεισόδιο. Β) Ιστορικό διαταραχής της διάθεσης εκτός περιόδου λοχείας: 30-50% γυναικών που εμφάνισαν επεισόδιο Κατάθλιψης προ εγκυμοσύνης , εμφανίζουν Επιλόχειο Κατάθλιψη. Γ) Ιστορικό κάποιας διαταραχής της διάθεσης στην οικογένεια. Δ) Γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε δύο ή παραπάνω εκτρώσεις ή είχαν στο παρελθόν επιπλοκές στον τοκετό. Ε) Έντονο Προεμμηνορυσιακό Σύνδρομο. Τα τελευταία χρόνια, επιστήμονες έχουν ασχοληθεί και με έναν ακόμα παράγοντα κινδύνου εμφάνισης ΕΚ, την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Συγκεκριμένα, εξετάζουν αν οι γυναίκες που συλλαμβάνουν με μεθόδους τεχνητής αναπαραγωγής έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν ΕΚ από εκείνες που συλλαμβάνουν με φυσιολογικό τρόπο. Έρευνα των Monti και συνεργατών που διεξήχθη στο Κέντρο Αναπαραγωγικής Ιατρικής του Arcispedale Santa Maria Nuova στο Reggio Emilia της Ιταλίας και εκδόθηκε στο επιστημονικό περιοδικό ?Fertility and Sterility?, εξέτασε τη σχέση μεταξύ υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και καταθλιπτικών συμπτωμάτων. Συγκεκριμένα, οι ερευνητές εξέτασαν γυναίκες που συνέλαβαν με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και γυναίκες που συνέλαβαν φυσιολογικά σε τρεις περιόδους: Α) την 30η-32η εβδομάδα της κύησης Β) μία εβδομάδα μετά τη γέννα Γ) 3 μήνες μετά τη γέννα Τα ευρήματα έδειξαν ότι οι γυναίκες που συνέλαβαν με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγικής διαδικασίας είχαν υψηλότερα επίπεδα καταθλιπτικών συμπτωμάτων από εκείνες που συνέλαβαν φυσιολογικά. Επιπλέον, παράγοντες που συντελούν στην εμφάνιση ΕΚ στις μητέρες που συλλαμβάνουν με τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής αποτελούν και οι παρακάτω: 1. Υπογονιμότητα. Επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογική κατάσταση της γυναίκας που θέλει να τεκνοποιήσει. Έρευνα των McMahon και συνεργατών (1997) έδειξε ότι στους 4 μήνες μετά τη γέννα , γυναίκες που συνέλαβαν με μέθοδο τεχνητής γονιμοποίησης είχαν χαμηλότερα αισθήματα αυτοπεποίθησης και αυτοαποτελεσματικότητας από εκείνες που συνέλαβαν φυσιολογικά. Γυναίκες που συλλαμβάνουν με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι συναισθηματικά πιο ευάλωτες από εκείνες που συλλαμβάνουν με φυσιολογικό τρόπο. Σχετική έρευνα στο Γενικό Νοσοκομείο Βετεράνων της Taipei, στην Taiwan εξέτασε την ύπαρξη ψυχικής νόσου σε γυναίκες που προσήλθαν στο νοσοκομείο με αίτημα υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι από τις 112 γυναίκες που συμμετείχαν στην έρευνα, το 40.2% αυτών εμφάνιζε κάποιας μορφής ψυχική διαταραχή. Σε εκείνες που εμφάνιζαν ψυχική διαταραχή οι πιο συχνές διαγνώσεις ήταν Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή (23.2%), Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή (17%) και Δυσθυμική Διαταραχή (9.8%). 2. Μεγαλύτερη ηλικία της γυναίκας σε σχέση με αυτήν που συλλαμβάνει φυσιολογικά. 3. Πολλαπλές γεννήσεις σε έναν τοκετό. 4. Καισαρική . Η καισαρική ή άλλες επεμβάσεις κατά τον τοκετό μπορεί να προκαλέσουν Μετατραυματικό Στρες. Συνήθως όμως, δεν επηρεάζει τις γυναίκες που έχουν συλλάβει φυσιολογικά. 5. Προσπάθειες με μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Έρευνες δείχνουν ότι η θεραπεία τεχνητής γονιμοποίησης από μόνη της επηρεάζει αρνητικά την ψυχική κατάσταση της γυναίκας. Μακροχρόνια θεραπεία δε οδηγεί κάποιες γυναίκες στην εμφάνιση κατάθλιψης και αγχώδους διαταραχής. Όλοι οι παραπάνω παράγοντες λειτουργούν αθροιστικά ώστε να αυξήσουν το ψυχικό φορτίο της νέας μητέρας και να μειώσουν την αυτοπεποίθησή της όσον αφορά το νέο της ρόλο. Παρ? όλα αυτά, η ΕΚ μπορεί να αντιμετωπιστεί με ψυχοθεραπεία, δίκτυα υποστήριξης και αντικαταθλιπτικά. Πολλές γυναίκες προτιμούν την ψυχοθεραπεία για την αποτελεσματικότητά της και την αποφυγή λήψης αντικαταθλιπτικών φαρμάκων κατά την περίοδο του θηλασμού. Συγκεκριμένα, πολλοί επιστήμονες, όπως η Σοφία Γρηγοριάδη και συνεργάτες του Πανεπιστημίου του Τορόντο στον Καναδά, συνιστούν το μοντέλο της Διαπροσωπικής Ψυχοθεραπείας για την θεραπεία της ΕΚ. Το μοντέλο αυτό επικεντρώνεται στις σημαντικές διαπροσωπικές αλλαγές που βιώνουν οι γυναίκες στην περίοδο της λοχείας. Η θεραπεία αυτή είναι αποτελεσματική και ολοκληρώνεται σε 12 συνεδρίες δίνοντας έμφαση στις διαπροσωπικές διαφωνίες και την αλλαγή των ρόλων. Όσον αφορά την πρόληψη εμφάνισης ΕΚ σε γυναίκες με ιστορικό ΕΚ, οι Wisner και συνεργάτες κατέληξαν στην αποτελεσματικότητα των αντικαταθλιπτικών τύπου SSRI.