Το στρες εμφανίζεται από τη σύλληψη και την εμβρυική ηλικία και ακολουθεί τον άνθρωπο μέχρι το θάνατο. Στην περίπτωση που το στρες είναι χρόνιο καθίσταται καταστροφικό καθώς ο οργανισμός υπερπαράγει κορτιζόλη η οποία έχει αρνητική επίδραση στην υγεία. Ωστόσο κάθε μορφή στρες δεν είναι καταστροφική. Καταστροφικό είναι μόνο το χρόνιο στρες ενώ το οξύ στρες, αυτό δηλαδή που μπορεί να έχει κανείς για κάποιο περιορισμένο χρονικό διάστημα, δεν βλάπτει. Η χρήση φαρμάκων για την αντιμετώπιση του στρες από ανθρώπους που δεν αντιμετωπίζουν κάποιο ψυχιατρικό πρόβλημα, δεν είναι καλή λύση καθώς κάποια από αυτά δημιουργούν εθισμό. Η καλύτερη λύση είναι η συμπεριφορική και γνωσιακή αναδόμηση, δηλαδή να καταλάβει κανείς τι σημαίνει το στρες και πως αυτό βλάπτει την υγεία του. Χρειάζεται αλλαγή σκέψης και τρόπου ζωής. Το 1/3 των ανθρώπων καταφέρνουν να διαχειριστούν μόνοι τους το στρες αλλά ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού χρειάζεται βοήθεια κάποιου ειδικού.

Τα παραπάνω επισημαίνει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Παιδιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γεώργιος Χρούσος, με αφορμή την κεντρική ομιλία του με θέμα "Νόσος και στρες" στο συνέδριο Ογκολογίας που διοργανώνει η Ερευνητική Εταιρεία Ουρογεννητικής Ογκολογίας στη Θεσσαλονίκη.

Ο κ. Χρούσος ορίζει το στρες ως "τη διαταραχή στη "δυναμική ισορροπία" ή "ομοιόσταση" ενός πολύπλοκου συστήματος, όπως είναι ο ανθρώπινος οργανισμός ή η ανθρώπινη κοινωνία". Ως "στρεσογόνο ερέθισμα" ορίζει "τη "δύναμη η οποία προκαλεί τη διαταραχή αυτή" ενώ ως "προσαρμοστική απόκριση" ορίζει την εσωτερική δύναμη του πολύπλοκου αυτού συστήματος, η οποία επαναφέρει την ομοιόστασή του στο φυσιολογικό επίπεδο.

"Στην περίπτωση του ανθρώπινου οργανισμού, η προσαρμοστική απόκριση εξυπηρετείται από ένα εξειδικευμένο σύστημα στον εγκέφαλο και στο σώμα, το "σύστημα του στρες", το οποίο ενεργοποιείται για να μας βοηθήσει να αντεπεξέλθουμε το στρες όταν ένα στρεσογόνο ερέθισμα οποιουδήποτε τύπου υπερβεί ένα συγκεκριμένο όριο το οποίο είναι διαφορετικό σε κάθε άνθρωπο" επισημαίνει ο κ. Χρούσος.

Ερ.Τι συμβαίνει στον οργανισμό όταν έχουμε στρες;

Απ. Εάν ένα στρεσογόνο ερέθισμα ξεπερνάει ένα ορισμένο όριο, το οποίο είναι διαφορετικό στον άνθρωπο, τότε ο οργανισμός αρχίζει και υπερπαράγει μια ορμόνη, την κορτιζόλη. Και την παράγει κάθε μέρα, κυρίως τις βραδινές ώρες με το αποτέλεσμα να αναπτύσσονται τα προβλήματα που παθαίνει κάποιος όταν έχει αυξημένη κορτιζόλη. Πχ οι ασθενείς με νόσο Cushing ή οι ασθενείς που παίρνουν κορτιζόνη για διάφορες παθήσεις αναπτύσσουν όλα αυτά τα χρόνια προβλήματα εξαιτίας του φαρμάκου αυτού. Στον φυσιολογικό άνθρωπο όταν υπάρχει χρόνιο στρες υπερπαράγεται αυτή την ορμόνη η οποία δημιουργεί τα προβλήματα. Σήμερα ξέρουμε ότι το χρόνιο στρες το οποίο είναι και πάρα πολύ συχνό επηρεάζει, επιταχύνει πολλά νοσήματα από αυτά που μας ταλαιπωρούν.

Ερ. Πως επηρεάζει το στρες τη νόσο;

Απ: Αυτό καθ’ αυτό το στρες, όταν αντιμετωπίζεται επιτυχώς από την προσαρμοστική απόκριση, είναι ουδέτερο ή ακόμη και επωφελές, είτε πρόκειται για ένα οργανισμό είτε μια κοινωνία. Σε αντίθεση, η δυναμική κατάσταση κατά την οποία η προσαρμοστική απόκριση αποτυγχάνει να επαναφέρει πλήρως την ομοιόσταση κατά το στρες, την οποία ορίζουμε ως "δυσομοιόσταση" ή πιό σωστά "κακόσταση", μπορεί να έχει καταστροφικές επιδράσεις. Στα ανθρώπινα όντα, οι κύριες επωφελείς ορμόνες οι οποίες ενεργοποιούνται για να επαναφέρουν την ομοιόσταση, οι καλούμενοι "διαμεσολαβητές της ομοιόστασης ή του στρες", (συμπεριλαμβανομένης της κορτικοτροπινοεκλυτικής ορμόνη, της αδρεναλίνης, της νοραδρεναλίνης, της κορτιζόλης και της φλεγμονώδους κυτοκίνης ιντερλευκίνης-6), είναι επιπρόσθετα και, παράδοξα, υπεύθυνες σε ένα σημαντικό βαθμό για τη βλάβη που υφίσταται ο οργανισμός όταν τελεί υπό κακόσταση. Αυτοί οι διαμεσολαβητές του στρες όταν δεν εκκρίνονται σωστά μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη φυσιολογία των κυττάρων μας, να προκαλέσουν διαταραχή στη μεταβολική τους δραστηριότητα, να αυξήσουν τη φλεγμονώδη απόκρισή τους και να διεγείρουν τις οξειδωτικές τους λειτουργίες, όλες δυναμικά καταστροφικές μεταβολές, οι οποίες με μαθηματική ακρίβεια επιταχύνουν τη γήρανση, προκαλούν ψυχοσωματικά προβλήματα, άγχος, κατάθλιψη, παχυσαρκία, μεταβολικά προβλήματα και οστεοπόρωση, προάγουν την αθηροσκλήρυνση και καρδιαγγειακή νόσο, διαταράσσουν την ανοσιακή λειτουργία και αυξάνουν την πιθανότητα λοίμωξης και καρκινογένεσης στον οργανισμό.

Πέραν των χρονίων μη μεταδιδόμενων νοσημάτων, το χρόνιο στρες έχει πολλές άλλες καταστροφικές επιδράσεις. Επηρεάζει αρνητικά την αύξηση και την ανάπτυξη του ανθρώπου, τον ύπνο, το συναίσθημα, την οικογενειακή και κοινωνική ζωή, αυξάνει την παραβατική συμπεριφορά, τα βίαια ατυχήματα, την κατάχρηση ουσιών και την εξάρτηση από ουσίες ή συμπεριφορές.

Ερ. Πως μπορεί να αντιμετωπιστεί το χρόνιο στρες

Απ. Η μόνη ψυχιατρική θεραπεία για το στρες που ξέρουμε σήμερα είναι η συμπεριφορική και γνωσιακή αναδόμηση. Κατ΄αρχάς πρέπει να καταλάβουμε τι σημαίνει στρες και πως μας βλάπτει. Αυτό είναι το γνωσιακό μέρος. Εφόσον καταλάβουμε τι είναι και πως βλάπτει πρέπει να κάνουμε τις κατάλληλες αλλαγές στη ζωή μας ώστε να αποφύγουμε τις αρνητικές συνέπειες του χρόνιου στρες. Αναμφίβολα, χρειάζεται αλλαγή του τρόπου σκέπτεσθαι και του τρόπου ζωής. Η καλή διαχείριση του στρες οδηγεί στον έλεγχο και στην καλύτερη ζωή. Το 1/3 των ανθρώπων βρίσκουν μόνοι τους τόπο να διαχειριστούν το στρες με μια δραστηριότητα που τους ευχαριστεί ή με ένα χόμπυ ή με κάποιον άλλο τρόπο. Όμως μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν μπορεί και χρειάζεται βοήθεια για να το διαχειριστεί πχ life coaching.

Eρ. Τα αγχολυτικά φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν;

Απ. Κατά τη γνώμη μου τα αγχολυτικά δεν είναι καλή λύση. Είναι μόνο παροδική λύση, δηλαδή κάτι σου συμβαίνει και δεν μπορείς κοιμηθείς, τότε μπορείς να τα πάρεις για λίγο. Αλλά αν τα παίρνεις μονίμως δεν δουλεύει το σύστημα. Μερικά από αυτά δημιουργούν σοβαρό εθισμό μετά δεν μπορείς να κοιμηθείς χωρίς να τα πάρεις . Η λύση των φαρμάκων κατά τη γνώμη μου είναι είτε για λίγο καιρό είτε για ανθρώπους που πάσχουν από ψυχιατρική νόσο. Όταν πχ υπάρχει αγχώδης διαταραχή ή κατάθλιψη, σε αυτές τις περιπτώσεις μετά από ένα ορισμένο σημείο δεν βοηθάει μόνο η αλλαγή τρόπου ζωής, πρέπει να πάρεις και φάρμακα και να κάνεις και ψυχοθεραπεία ταυτόχρονα. Αλλά για τον πολύ κόσμο που δεν έχει ψυχιατρικό πρόβλημα αλλά είναι απλώς στρεσαρισμένος ορισμένες βασικές συμβουλές είναι αποτελεσματικές.