Σωματικοί, συναισθηματικοί και οικονομικοί παράγοντες επηρεάζουν άμεσα τη διατροφή των ηλικιωμένων, δημιουργώντας αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία τους. Τι αλλάζει στη πρόσληψη τροφής με το πέρασμα των χρόνων, ποιες είναι οι διατροφικές ανάγκες των ηλικιωμένων, πώς επηρεάζει η ψυχολογία τους τη διατροφή; Απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δίνουν οι διαιτολόγοι-διατροφολόγοι, μέλη της επιστημονικής ομάδας "Διατροφή" Κική Γούτα , Μαρία Κοκκίνου και Γιώτα Καρακασίδου, καθώς και η ψυχολόγος και συνεργάτης του Κέντρου Εκπαίδευσης και Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών (ΚΕΑΔΔ) Φρόσω Μήτσιου. "Σύμφωνα με στοιχεία μελετών, ο βασικός μεταβολικός ρυθμός των ηλικιωμένων μειώνεται κατά 10%-20% κι αυτό φαίνεται ότι έχει σχέση με τη μείωση της μυϊκής μάζας, με το πέρασμα της ηλικίας. Η μείωση της πρόσληψης ενέργειας έχει ως αποτέλεσμά τη μείωση της πρόσληψης βιταμινών και μετάλλων. Ας μην ξεχνάμε τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα των ανθρώπων αυτών. Η ισορροπία της ενέργειας θα πρέπει να είναι ο πρωταρχικός στόχος της διατροφής των ηλικιωμένων, επειδή η λήψη ενέργειας μειώνεται με την ηλικία. Η διατήρηση του βάρους του σώματος θα πρέπει να αποτελέσει τη βάση στον έλεγχο των αναγκών ενέργειας, εκτός αν απαιτείται ελάττωση βάρους για τον έλεγχο κάποιας υποκείμενης ασθένειας", επισημαίνει η Κική Γούτα. Η Μαρία Κοκκίνου, η οποία είναι και προϊσταμένη του τμήματος διατροφής του Ιατρικού Διαβαλκανικού, εξηγεί ότι οι ανάγκες σε πρωτεΐνες είναι 1g/kg βάρους τους, όταν δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα με τα νεφρά και ο ηλικιωμένος είναι υγιής. "Σε κάθε άλλη περίπτωση, θα πρέπει να δοθούν εξατομικευμένες οδηγίες για τη διατροφή του ατόμου. Η ύπαρξη κάποιας οξείας ή χρόνιας πάθησης, όμως, θα καθιστούσε αναγκαία την επιβολή κατάλληλων προσαρμογών, όπως αυτές καθορίζονται από τη φύση της ασθένειας" προσθέτει η κ. Κοκκίνου. Σύμφωνα με την ίδια, η πρόσληψη λίπους σε επίπεδα ίσα ή μικρότερα του 30% της συνολικής ενέργειας που λαμβάνουν οι ηλικιωμένοι, μπορεί έμμεσα να είναι ωφέλιμη στη διατήρηση ή στην επίτευξη του ιδανικού βάρους του σώματος. "Ας μην ξεχνάμε πως στην ηλικία αυτή εγκυμονούν κίνδυνοι, όπως καρδιαγγειακά, υπέρταση, παχυσαρκία, σακχαρώδης διαβήτης, ασθένειες που συνδέονται με την πρόσληψη λίπους, αλλά και το λίπος του σώματος, που λόγω της μείωσης της φυσικής δραστηριότητας μειώνεται ο μυϊκός ιστός και αυξάνεται ο λιπώδης", λέει. Επισημαίνει δε ότι και η πρόσληψη υγρών είναι σημαντική για την ενυδάτωση του ατόμου- δηλαδή 30ml/kg βάρους είναι μια ασφαλής ποσότητα για την ισορροπία των υγρών του σώματος και την αποφυγή αφυδάτωσης. "Ακολουθώντας μια ισορροπημένη διατροφή, ο ηλικιωμένος μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του σε ενέργεια, αλλά και σε θρεπτικά συστατικά, όπως υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπος, βιταμίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία. Υπάρχουν, όμως, κάποιοι παράγοντες που λειτουργούν αποτρεπτικά ή δημιουργούν προβλήματα απορρόφησης των στοιχείων αυτών. Κύριες αιτίες είναι η άγνοια, η φτώχεια, η κοινωνική απομόνωση, η φυσική ανικανότητα και οι ιατρογενείς διαταραχές, ενώ δευτερεύουσες αιτίες είναι τα προβλήματα μάσησης, η διαταραγμένη όρεξη, η δυσαπορρόφηση, φάρμακα, αλκοολισμός και οι αυξημένες ανάγκες θρεπτικών συστατικών", αναφέρει από την πλευρά της η διαιτολόγος Γιώτα Καρακασίδου Σύμφωνα με την κ. Καρακασίδου, διαιτητικούς παράγοντες κινδύνου για τους ηλικιωμένους συνιστούν: η πρόσληψη λιγότερων από 280 ml γάλακτος ημερησίως, η ουσιαστική απουσία φρούτων και λαχανικών, η άρνηση λήψης τροφής ακόμα κι όταν παρέχεται ζεστή κι έτοιμη να φαγωθεί , οι μεγάλες περίοδοι στη διάρκεια της ημέρας χωρίς τροφή ή ποτά. Σ' αυτούς μπορούν θα προστεθούν η κατάθλιψη, η μοναξιά, η απότομη αλλαγή στο βάρος, οι δυσκολίες στην αγορά τροφίμων, το χαμηλό εισόδημα και η εντόπιση ανικανότητας. "Εντοπίζοντας τους παράγοντες αυτούς και ακολουθώντας τις εξής οδηγίες της Εθνικής Διατροφικής Πολιτικής, μπορεί να αυξηθεί η ποιότητα ζωής των ανθρώπων αυτών, με την υψηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, την κατανάλωση ελαιολάδου, δημητριακών, ολικής άλεσης και οσπρίων, με μέτρια προς υψηλή κατανάλωση ψαριών, μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων (κυρίως τυρί και γιαούρτι) και αλκοόλ και με χαμηλή κατανάλωση κρέατος και κρεατοσκευασμάτων", προσθέτει η κ Καρακασίδου .

Παράγοντες που επηρεάζουν τη διατροφή των ηλικιωμένων

Όσο κι αν ακούγεται περίεργο, οι ηλικιωμένοι έρχονται αντιμέτωποι με τις διατροφικές διαταραχές, για τις οποίες μέχρι τώρα θεωρούνταν πιο ευάλωτοι οι νέοι. "Ιατρικά προβλήματα που εμποδίζουν τη σίτιση και την κατάποση, η διαταραχή των αισθητήριων οργάνων, όπως ελάττωση ή απουσία γεύσης, όσφρησης, ελάττωση όρεξης. λόγω λήψης φαρμάκων για μακροχρόνιες ή σοβαρές παθήσεις (όπως, καρκίνος) και κινητικές δυσκολίες (εμπόδιο για προμήθεια τροφών) είναι κάποιοι από τους παράγοντες που συνδέονται με την εμφάνιση των διατροφικών διαταραχών. ’λλοι λόγοι μπορεί να είναι η μη διαγνωσμένη κατάθλιψη, οι διαταραχές μνήμης-άνοια, τα μη επεξεργασμένα συναισθήματα, που απορρέουν από τη συνταξιοδότηση, μαζί με τις οικονομικές δυσκολίες που προκύπτουν", αναφέρει η ψυχολόγος Φρόσω Μήτσιου. Σύμφωνα με την ίδια, η άρνηση της τροφής υποδηλώνει την προσπάθεια του ηλικιωμένου να αποκτήσει ξανά τον έλεγχο που νιώθει ότι έχασε ή ενδεχομένως να δώσει τέλος στη ζωή του. "Η διατροφική διαταραχή αποτελεί ίσως κι ένα μέσο για προσέλκυση του ενδιαφέροντος του οικογενειακού τους περιβάλλοντος ή έμμεση έκκληση για πιο συχνές επισκέψεις των οικείων τους, καθώς μετά από απώλεια συζύγου ή φίλων νιώθουν μοναξιά και απομόνωση", προσθέτει η κ. Μήτσιου. Παράλληλα, εξηγεί ότι οι προαναφερόμενοι παράγοντες φαίνεται να συμβάλουν στην εμφάνιση της διατροφικής διαταραχής, με αρκετές αρνητικές επιπτώσεις (έως και θάνατο στην περίπτωση της ανορεξίας), γι' αυτό και είναι σημαντική η έγκαιρη διάγνωση (και διαφοροδιάγνωση από άλλες παθήσεις). Η σύνδεση διατροφής και ψυχολογικής κατάστασης επισημαίνεται και σε μια πρόσφατη έρευνα σε ελληνικό πληθυσμό, στην οποία φάνηκε ότι, όσο καλύτερη είναι η ψυχολογία των ηλικιωμένων τόσο καλύτερη διατροφή ακολουθούν- συνεπώς έχουν και καλύτερο επίπεδο θρέψης. Οι ηλικιωμένοι, επίσης, που μένουν στο σπίτι με κάποιο άλλο άτομο έχουν καλύτερη κατάσταση θρέψης σε σύγκριση μ' αυτούς που μένουν μόνοι τους ή στα γηροκομεία. "Για την αντιμετώπιση της διατροφικής διαταραχής είναι απαραίτητη η εξειδικευμένη παρέμβαση από διατροφολόγο, ψυχολόγο, γιατρό για τη διατροφική, ψυχολογική και ιατρική αποκατάσταση, καθώς και από άλλους ειδικούς, ανάλογα με τις δυσκολίες που παρουσιάζει ο ηλικιωμένος ή τις ανάγκες που ανακύπτουν. Για να έχει αποτέλεσμα η παρέμβαση, το πρώτο βήμα είναι η διερεύνηση και διαχείριση των ψυχολογικών θεμάτων κι έπειτα της απώλειας βάρους ή των διατροφικών επιλογών. Επίσης, είναι βοηθητικό τα άτομα του περιβάλλοντος να δώσουν προσοχή σε πιθανές αλλαγές της συμπεριφοράς ή σημάδια διαταραχής στη διατροφή του ηλικιωμένου. Η αναγνώριση τυχόν συναισθηματικής διαταραχής (κατάθλιψη) και η υποστήριξη των φροντιστών είναι καίριας σημασίας στην παρέμβαση", τονίζει η κ. Μήτσιου. Πώς, όμως, μπορούμε να βοηθήσουμε προληπτικά τους ηλικιωμένους; Η απάντηση που δίνει η κ. Μήτσιου είναι η εξής: "Να τους παρακινήσουμε να συμμετέχουν σε ομάδες για να είναι κοινωνικά ενεργοί ή να τρώνε με παρέα, να ακολουθούν υγιεινή διατροφή- αν δυσκολεύονται στην παρασκευή των γευμάτων μπορούν να ζητήσουν βοήθεια από άλλους- να υπάρχει μέριμνα από οικείους για το άτομο με ασθενή μνήμη ότι έχει τραφεί επαρκώς, να τους προστατεύσουμε να ακολουθούν κάποιο πρόγραμμα φυσικής αποκατάστασης για να αυξηθεί η αντοχή, η κινητικότητα και η ισορροπία τους. Αυτό προωθεί μια γενικότερη αίσθηση ευεξίας, αυξάνει την ανεξαρτησία τους, καθώς και την όρεξη, συνεπώς και την πρόσληψη τροφής". Φυσικά,απολύτως απαραίτητη ειναι και η μέτρηση και έλεγχος τής αρτηριακής πίεσης.